Forsmark – bajkowe miasteczko w cieniu elektrowni jądrowej

Pierwszy region wokół elektrowni jądrowej w Szwecji zlustrowany. Czego się tam dowiedziałem? Jak wygląda on pod kątem turystyki? Co zobaczyłem, gdy dojechałem do miejsca, gdzie pracują reaktory atomowe? Zapraszam na pierwszy wpis z cyklu „Świadomie o atomie”.

Wyjeżdżając rowerem ze Sztokholmu nie mogłem się już doczekać Forsmark – małej miejscowości na wschodnim wybrzeżu Szwecji. To tam znajduje się pierwsza na mojej trasie elektrownia jądrowa, którą mam zobaczyć. Żeby jednak lepiej nasiąknąć krajem i poczuć jaki on jest w wydaniu prowincjonalnym, postanowiłem całość trasy pokonać rowerem – to miało mi dać perspektywę i ewentualnie pokazać czym lub czy w ogóle Forsmark różni się od tych spotkanych po drodze.

Pierwsze kilkadziesiąt kilometrów za stolicą Szwecji, to małe wioski z kilkudziesięcioma domami oraz jeszcze mniejsze z kościołem na wzgórzu i kilkoma domostwami lub farmami wokół. Pomiędzy nimi był głównie las, las i jeszcze raz las, no i trochę pastwisk. Jechało się bardzo przyjemnie, bo tak sobie ustaliłem trasę, aby omijać wszystkie główne drogi, a turlać się powoli tymi szutrowymi lub nawet ścieżkami zamkniętymi dla samochodów.

W końcu mogłem odpocząć od miasta i zanurzyć się w naturze, którą uwielbiam. Cisza. Spokój. Rower. No i myśli które biegną zupełnie inaczej, gdy nic wokół nie rozprasza. W telefonie wyłączyłem wszystkie powiadomienia, „pushe” i inne cuda, a tylko od czasu do czasu kontrolowałem trasę, czy aby dobrze jadę, bo znaków oczywiście nie było żadnych… na leśnych drogach zwykle ich nie ma :) W Szwecji też.

Po dwóch dniach krajobraz zaczął się zmieniać. Było mniej lasu, a więcej pastwisk i pól uprawnych. Jeśli pojawiał się las, to był jakiś taki wycięty, albo zupełnie nowo posadzony. Dość smutno i ponuro to wyglądało, ale dalej było cicho i spokojnie. W końcu trzeciego dnia dostrzegłem pierwsze zwiastuny elektrowni jądrowej – ogromne trakcje elektryczne pod którymi przejechałem chyba ze dwa razy. Podniecenie narastało, bo faktycznie byłem już blisko Forsmark, które było prawie jak wisienka na torcie.

Wyspałem się w namiocie, pewnie 5-6 km od miasteczka i rano ruszyłem pełny werwy w stronę celu. Pierwsze moje odczucia po dotarciu do tej miejscowości  to ogromny szok! Nagle z zupełnie nudnej i wręcz miejscami brzydkiej okolicy rolniczej, która roztaczała się przez ostatnie 30-40 km, trafiłem do wymuskanego miasteczka z nietypową zabudową. Przyznam się bez bicia – nie chciałem nawet o nim przed wyjazdem czytać, ani oglądać go na zdjęciach, żeby nie mieć oczekiwań ani żadnych wyobrażeń. Do odkrywania tego miejsca podszedłem zupełnie na spontanie i tak jak bym trafił tam przez przypadek.

Pierwszy szok i zauroczenie ustąpiło mojemu kolejnemu zdziwieniu – przecież tutaj nikt chyba nie mieszka! Pusto jakoś. Co prawda trochę samochodów jest gdzieniegdzie zaparkowanych, ale czy to aby nie jest jakiś skansen? O co tutaj chodzi? Nawet nie było kogo zapytać, więc zacząłem krążyć i szukać ludzi. Jeśli kogoś wypatrzyłem, to gdy tylko zdążyłem podjechać do niego rowerem, już ten ktoś siedział w samochodzie i odjeżdżał. Tyle było z moich rozmów. – – – Trochę będzie słabo – pomyślałem sobie – jeśli dalej tak to będzie wyglądać.

Starym wyuczonym już zwyczajem, aby dowiedzieć się czegoś o danym miejscu, poszedłem na… cmentarz. Pochodziłem pomiędzy grobami i stwierdziłem, że daty są dość świeże – czyli jednak ludzie tu mieszkają – pomyślałem. Usiadłem przed kościołem i zacząłem się zastanawiać co robić dalej. Logiczna myśl, która mnie zaatakowała – może poszukam w końcu tej elektrowni, bo tam będzie na pewno sporo ludzi, których nie ma w miasteczku.

Ni stąd ni zowąd wyłoniła się na horyzoncie starsza Pani. Podszedłem więc do niej i zapytałem o sklep, bo trochę zgłodniałem, a chleb mi się skończył. Haa… no i worek opowieści się rozwiązał… Okazało się, że ta Pani przez wiele lat tutaj mieszkała, a ludzie obecnie żyjący w Formark to w większości pracownicy elektrowni jądrowej, stąd tak mało do południa było ludzi w miasteczku! Dowiedziałem się też, że bardzo rozległy teren wokół elektrowni wykupiła firma nią zarządzająca. Ona też odrestaurowała zabytkowe, walońskie (!) domy w Forsmark. Faktycznie patrząc na to jak miasteczko wygląda i jak pięknie jest utrzymane, można się było spodziewać, że ogromne pieniądze zostały w Forsmark zainwestowane. Mostki, kanały i budynki pochodzące nawet z XVIII wieku – to wszystko bardzo przyjemnie się ogląda i miło można spędzić tutaj dzień, ale zacząłem się zastanawiać, kto tutaj przyjeżdża, bo okolica i wybrzeże jakoś atrakcyjne nie jest. Tego dowiedziałem się dopiero następnego dnia…

Moja rozmówczyni wręcz paliła się do opowieści. Wychowała się tu jej babcia, mama i teraz odwiedza je na cmentarzu, choć sama mieszka już w Sztokholmie. Poopowiadała mi trochę o historii miasteczka – o tym, że to właśnie tutaj przyjechali do Szwecji aż z Walonii pierwsi kowale. Że miejsce to było bardzo strategiczne dla kraju, bo tutaj powstawały zbroje dla szwedzkiej armii. Zapytałem też o jakieś atrakcje w okolicy, ale niczego nie umiała mi polecić mówiąc – no wokół to tylko las.

Na do widzenia zapytała mnie, czy wiem, że w okolicy jest elektrownia jądrowa. Zgodnie z prawdą, odpowiedziałem, że tak, ale nie byłem w stanie jej jeszcze namierzyć. Uśmiechnęła się i pokazała ręką kierunek, w którym powinienem się udać.

Zacząłem więc szukać drogi do elektrowni. Z pomocą przyszła mi w końcu aplikacja Google Earth, bo gdyby nie widok satelitarny, to elektrowni tej bym raczej szybko nie znalazł. Mylnie spodziewałem się, że elektrownię zobaczę z dużej odległości. Okazało się, że jest schowana za lasem, a wybudowana została tuż na brzegu Morza Bałtyckiego. Ujechałem kilka kilometrów od miastecka i zobaczyłem w końcu ponad koronami sporego lasu, dwie charakterystyczne konstrukcje – to muszą być Forsmark 1 i jej bliźniacza siostra Forsmark 2 – pomyślałem. Dwa pierwsze reaktory, które powstały w ramach tej elektrowni. Zbliżałem się coraz bardziej, aż nagle wyrósł przede mną ogromny wybetonowany plac, trochę jak dojazd do punktu poboru opłat na autostradzie. Wiele linii i znaki kierujące poszczególne samochody na odpowiednie tory jazdy. Dojechałem szlakiem rowerowym do szlabanu, przy którym stał strażnik z krótkofalówką i tutaj moja radość się zakończyła. Dalej nie miałem wstępu.

Niestety potwierdziły się informację, do których dotarłem doszukałem się wcześniej – szwedzkich elektrowni nie da się zwiedzać. Pytając dlaczego i przekonując strażnika, że ja w dobrej woli i po prostu chciałbym się im przyjrzeć z bliska, żeby zrozumieć jak działają, dowiedziałem się, że od kiedy Greenpeace zrobił akcje desantowe i jego aktywiści wdarli się na teren obiektu forsując niewielki płot, podniesiono poziom zabezpieczeń i teraz osoby postronne w ogóle nie mogą tam wjeżdżać. Odesłano mnie też do punktu informacyjnego w Forsmark, gdzie można się więcej dowiedzieć o reaktorach i elektrowni jądrowej, ale to wszystko w czym mogą mi tutaj pomóc. Trochę wkurzony, zacząłem wracać do miasteczka i starałem się zrozumieć, dlaczego Greenpeace to robi. Czy to miał być pokaz dla władz, że miejsce jest nie wystarczająco chronione, a uważane za strategiczne? No więc w efekcie końcowym zostało zamknięte całkowicie dla osób jego ciekawych… Szczerze? Cholera wie czy dobrze, bo z jednej strony zamknęli mi drogę, aby poznać to miejsce i dowiedzieć się więcej o jego działaniu i przez to uświadomić, a z drugiej strony, to obiekt mocno strategiczny – może faktycznie nie każdy powinien mieć łatwy dostęp? Trochę z zazdrością myślałem o Alicji, która będzie mogła do elektrowni wejść we Francji… tam elektrownie są swego rodzaju atrakcjami turystycznymi. Elektrownia w Forsmark niestety takie możliwości nie zapewnia.

Tak to więc wygląda z miejsca, do którego można dotrzeć – elektrownia jądrowa w Forsmark jest otoczona lasem i zobaczyć można tylko małe jej fragmenty. Pewnie gdybym miał łódź i dostęp od strony morza, to zobaczyłbym z łatwością całość, ale taką opcją nie dysponowałem. Na koniec strzeliłem sobie selfie na tle Forsmark 1 i Forsmark 2 wystającymi ponad koronami drzew. Ot tak, skończyło się moje poznawanie elektrowni „od środka”.

Wróciłem do miasteczka. Mijała 16, więc ludzie faktycznie zaczęli wracać z pracy. Miejsce, które zacząłem podejrzewać, że jest skansenem, zaczęło ożywać, co mnie bardzo ucieszyło. W końcu odezwał się telefon, a w nim SMS: „Andrew, jestem już w domu. Przyjeżdżaj.”

Przed przyjazdem do Forsmark znalazłem kilka osób, które podejrzewałem, że mogą pracować w elektrowni. Tutaj trafiłem na chłopaka, który rok temu sprowadził się do Forsmark i odpowiada za bezpieczeństwo pracy reaktorów. No, to w końcu robi się ciekawie – pomyślałem. Pojechaliśmy razem do sklepu w pobliskim mieście Östhammar, zjedliśmy obiad, wróciliśmy do domu i wypiliśmy kilka piw ciągle swobodnie sobie rozmawiając. Co rusz tematy schodziły na elektrownie jądrową, w której mój rozmówca pracuje. Zauważył oczywiście, że temat mnie bardzo ciekawi. Ja z kolei nie ukrywałem, że poznać kogoś, kto widzi na co dzień, jak to wszystko działa od środka, było dla mnie kompletną abstrakcją.

Będąc w domu, który ma kilkaset lat oraz wyglądając przez okno, przez które na sąsiednich budynkach widziałem na przykład datę 1870 albo 1823 , miałem nieodparte wrażenie, że serio jesteśmy w jakimś skansenie. Pytam go w końcu, czy się trochę tak tutaj nie czuje? Odpowiadając na moje pytanie, zadał mi swoje: – Byliśmy na zakupach w Östhammar. Podobało Ci się tam?
– Hmm… no nie, raczej nie chciałbym tam mieszkać.
– No widzisz. Ja też tam nie chce mieszkać, choć mógłbym zupełnie za darmo, bo tam jest mój rodzinny dom. Tata też pracuje w elektrowni, ale tutaj jest po prostu ładniej i bardzo spokojnie zarazem. My, Szwedzi lubimy takie miejsca. Jesteśmy indywidualistami i nawet ten mężczyzna, który podszedł do nas, gdy wychodziliśmy z samochodu, choć wiem, że pracuje w elektrowni i ma dostęp do pomieszczeń kontrolnych, jest moim sąsiadem od roku, to nic więcej poza tym o nim nie wiem. Dom wynajmuję. On też. Nikt jednak nie wnika w czyjeś życie prywatne, jeśli nie ma ku temu powodów. Prawie wszystkie osoby mieszkające w Forsmark, pracują w elektrowni, więc raczej szukamy znajomych spoza, żeby nie gadać ciągle o pracy – tłumaczy.
– Wiesz, byłem dziś niedaleko elektrowni. Chciałem ją zobaczyć z bliska, ale mnie nie wpuszczono – zaczynam powoli.
– Tak, Greenpeace. Kupili kilka lat temu podobno jakiś stary samochód strażacki i przełożyli drabinę ponad płot i po niej wskoczyli na teren elektrowni. Od tego czasu dostęp jest bardzo utrudniony – odpowiedział, jakby przygotowany na moją historię.
– Nie wkurzą was ci aktywiści? Elektrownia działa i przecież nikt jej nie zamknie od tak. Okoliczni mieszkańcy mają dzięki niej pracę, więc i poparcie społeczne podejrzewam dla niej jest wystarczająco duże, a ja na przykład przez tę ich akcję nie mogę dowiedzieć się więcej, zobaczyć z bliska. W sumie mogłaby to być spora atrakcja turystyczna – sugeruję lekko poirytowany.
– I tak i nie. Z jednej strony faktycznie utrudniają nam sprawę, ale z drugiej strony… hmm… chyba nie powinienem tego mówić, ale dzięki nim, czujemy że nie da się pójść na skróty w sprawie środowiska, bo zaraz to zostanie wyłapane i nagłośnione, więc w sumie to robią dla nas dobrą robotę – tłumaczy mozolnie te trudne relacje – my robimy swoje, oni robią swoje. Turystyka industrialna faktycznie przez to nie ma racji bytu tutaj, ale jeśli ktoś chce może pochodzić sobie po Forsmark, które pewnie i Tobie się początkowo spodobało, przyznaj – kończy czekając na moją reakcję.
– Tak było. Nie da się ukryć, że miejscowość ta się mocno wyróżnia – stwierdzam fakt.

Nasze rozmowy toczą się tak do prawie trzeciej w nocy. Rano, gdy się żegnaliśmy usłyszałem takie słowa:
– Ogromną abstrakcją jest dla mnie przejechać rowerem z Bangkoku do Polski. Pierwszy raz poznałem kogoś takiego – oznajmił z uśmiechem na twarzy.
– Wiesz, ja mogę powiedzieć dokładnie to samo o Tobie. Za pół godziny będziesz sprawdzał, czy reaktor działa poprawnie, czy nie ma przecieków, czy zawory trzymają. Abstrakcją jest dla mnie tak cholernie odpowiedzialna praca – odparłem z uznaniem.
– Jasne. Wchodząc do pracy muszę mieć w 100% „czystą głową” i skupić się tylko na tym, co tam robię, mimo iż moje ruchy sprawdza po mnie kolejna osoba, a później jeszcze jedna – odparł i pożegnał się ciepło.

Pojechałem w stronę punktu informacyjnego. Chciałem dowiedzieć się czegoś więcej o elektrowni, ale ten był niestety znów zamknięty. W zamian na parkingu spotkałem znudzonego kierowcę autokaru, którzy powiedział, że informacja jest otwarta tylko w wakacje, bo tutaj poza sezonem to mało kto przyjeżdża.
– No a Ty to na kogo czekasz, bo widzę, że autobus pusty – pytam.
– A dziś mam kurs z Uppsali z ludźmi z Japonii i USA, którzy zajmują się energetyką atomową – zostawiłem ich tam pod opieką osób z elektrowni i muszę po nich wrócić za pół godziny – odparł Adam.
– No dobrze, w takim razie można zwiedzać tę elektrownię czy nie, bo słyszałem, że nie – dopytuję poirytowany.
– Nie można. Oni tylko troszkę bliżej mogą podjechać, ale nie całkiem do środka. Mieliśmy tutaj jakiś czas temu ludzi z Greenpeace i…
– Tak. Tak. Wiem. – uciąłem dość szybko – a turystów to tutaj dużo przyjeżdża? – zmieniam temat.
– Raczej mało. Tylko przejazdem. Przyjdą, pochodzą, czasem zjedzą obiad w tej o tam restauracji i jadą dalej. Tutaj w okolicy nie ma nic ciekawego. Tyko las, ale w Ringhals pod Goeteborgiem – tam więcej turystów odwiedza elektrownię – dodał nagle.
– Więcej? A to dlaczego? Czym one się różnią? – pytam zaskoczony.
– No różnią się bardzo. Ulokowaniem przede wszystkim. Tam są ścieżki rowerowe od samego Goeteborga aż po Malmo. Przebiegają koło samej elektrowni, a i przy niej działa informacja edukacyjna, gdzie można dużo się dowiedzieć. Poza tym elektrownia ulokowana jest bardzo blisko domów, więc jest też dużo łatwiej dostępna niż tutaj. Zachodnie wybrzeże, a szczególnie południe Szwecji jest też dużo ładniejsze niż tutejsze okolice, gdzie są bardziej tereny uprawne i lasy. Nie ma nic ciekawego – tłumaczy zawzięcie widząc moje zainteresowanie tematem.

Wypiliśmy kawę, pogadaliśmy o dronach, bo pytał czym się zajmuję i pojechał, po ludzi pod elektrownię, a ja poszedłem w stronę kamperwana, który w trakcie naszej rozmowy, akurat wjechał na parking.
– Dzień dobry. A czy może Państwo wiedzą, czy w okolicy jest coś ciekawego do zobaczenia? Nie mam mapy i nie wiem, w którą stronę jechać – podpuszczam trochę starsze małżeństwo raczej na emeryturze.
– Nic tutaj nie ma. Tylko las i pola. Mniej zamożni ludzie przyjeżdżają ze Sztokholmu i kupują letnie domki, jak nasi znajomi, do których właśnie jedziemy. Jest elektrownia jądrowa no i to śliczne miasteczko, takie historyczne miasteczko bardziej. Walonii tutaj przyjechali… – zaczęli opowiadać historię, którą już znalem.
– …tak i zaczęli kuć żelazo i produkować zbroje, słyszałem – przerwałem szybko.
– No własnie, właśnie… – odparli z uśmiechem – dopijemy kawę i też zaraz sobie pochodzimy po okolicy.

Szczerze? Ale tak naprawdę szczerze? Opuszczałem Forsmark w stronę Östhammar z nadzieją, że jakieś widoki jeszcze wyrwą mnie z kapci. Wcześniej widziałem Alicji zdjęcia znad Loary i krew mnie trochę zalewała, bo było tam bez porównania piękniej. Z drugiej jednak strony, widzę teraz ile wyzwań stoi przed zarządzającymi elektrownią. Jak skomplikowany jest to temat. Ile osób, tyle opinii, które jakoś trzeba pogodzić. Z jednej strony elektrownia jądrowa może przyciągać uwagę turystów, ale z drugiej strony jej bezpieczeństwo funkcjonowania jest najważniejsze. Ciekaw jestem bardzo teraz elektrowni w Ringhals, bo tam ponoć turystyka działa lepiej. Największym plusem przyjazdu na wschodnie wybrzeże było spędzenie kilku dni w pięknym Forsmark, gdzie nie mogłem się opędzić od wrażenia, że jestem trochę jak w jakiejś bajkowej krainie… Super dziwne uczucie.

Teraz u mnie kilka dni przerwy, bo muszę przeturlać się przez całą szerokość Szwecji na jej drugie wybrzeże, gdzie będę przyglądał się okolicom elektrowni jądrowej w Ringhals, a w między czasie zobaczymy, co słychać u Alicji w tej jej Francji-Elegancji ;-)