Pułapka na Jedwabnym Szlaku

Magia nazwy „Szlak Jedwabny” przyciąga do Uzbekistanu  różne typy turystów. Przybywają tu rowerzyści, motocykliści, miłośnicy samochodów terenowych, turyści niskobudżetowi jak i ci, którzy lubią bardziej luksusowe wczasy. Wszystkich łączy to samo pragnienie podążania trasami, które niegdyś przemierzały legendarne karawany kupieckie.
Na miejscu okazuje się, że atmosfera dawnych czasów bezpowrotnie uleciała z pustynnym wiatrem. Wielbłąd nie jest już kluczowym środkiem transportu, a maskotką, z którą można zrobić sobie zdjęcie, oczywiście za opłatą. Dawne karawany zastąpiły ryczące i ziejące spalinami ciężarówki. Miasta kupieckie zmieniły się w pułapki turystyczne. Czar i magia rodem z opowieści tysiąca i jednej nocy, prysły bezpowrotnie.
A jednak pewne zwyczaje i tradycje z dawnych czasów przetrwały.

Oazy

Na drogach i bezdrożach Uzbekistanu w letnie dni upał i brak wody dają się nam we znaki. W ciągu dnia nie da się jechać. Na szczęście  w przydrożnej czajchanie,  można schronić się przed palącym słońcem, napić mocnej herbaty, zjeść coś a przede wszystkim odpocząć. Nikt nas stąd nie wygania, gdy nasza drzemka trwa już ponad dwie godziny.

– Czy możemy tu przespać się kilka godzin? – pytamy nieśmiało właściciela czajchany, do której dotarliśmy, gdy było już ciemno.
– Oczywiście. Każdy podróżny, który tu przyjdzie może odpocząć tak długo jak potrzebuje. Taki u nas zwyczaj. Możecie wybrać sobie dowolny tapczan – odpowiada z powagą szef i podaje nam dodatkowe poduszki.

Taki układ jest korzystny dla wszystkich. My możemy odpocząć, ale przy okazji jemy tu kolację a rano lekkie śniadanie. Właściciel czajchany jest zadowolony, bo ma klientów.  Zresztą nie jesteśmy jedyni. Kierowcy ciężarówek wygodnie ułożeni na tapczanach też odpoczywają, a przy tym żywo dyskutują na jakiś temat. Może opowiadają sobie historie jakie przytrafiły im się po drodze, zupełnie tak, jak kupcy setki lat wcześniej, gdy w miejscu czajchan stały karawanseraje.

Bazary

Bazar to najlepsze miejsce na zakupy. Jest wybór, jest konkurencja, jest możliwość degustacji, można się targować. Każdy chce zaprezentować swój towar jak najlepiej wizualnie jak i głosowo, więc sprzedawcy głośno i dosyć zawzięcie zachęcają do zakupów. Kupujący z kolei przepychają się, targują, krzywią się, gdy słyszą zbyt wysokie ceny, wybierają, przebierają.

Niezależnie od tego w jakim jesteśmy mieście, bazar jest zwykle miejscem tętniącym życiem. Tu się sprzedaje, kupuje, dyskutuje, opowiada niestworzone historie, popija herbatę i przegryza samsami (pieczone pierożki z nadzieniem cebulowo-mięsnym).

Dzisiejsze bazary to hale lub place targowe przypominające raczej o sowieckiej przeszłości, niż o dawnym szlaku jedwabnym, ale jest na nich atmosfera i charakterystyczny gwar jaki mógł panować przed wiekami.

Dobijanie targu

Skoro jesteśmy przy bazarach, nie da się nie wspomnieć o targowaniu. Uzbecy to uwielbiają i pierwsza cena jest zwykle tak wysoka, że nie można się na nią zgodzić, nawet jeśli w danym momencie nie ma się ochoty i siły na targowanie. To cała dość skomplikowana procedura, przez którą trzeba przebrnąć, aby coś kupić za przyzwoitą cenę. Dla nas, turystów to czasem koszmar, dla miejscowych chleb powszedni i widać, że mają to po prostu we krwi. Targowanie się to bezsprzecznie tradycja przekazywana z pokolenia na pokolenie od setek lat i kolejny ślad po Szlaku Jedwabnym.

Medresy, meczety, minarety

Jednym słowem zabytki. To dla nich najczęściej przybywają tu turyści z różnych zakątków świata. Trzy najbardziej turystyczne miasta Uzbekistanu: Samarkanda, Buchara i Chiwa, to punkty obowiązkowe wg każdego przewodnika. Zachwycają kolorowe mozaiki, ażurowe okna, misternie rzeźbione drzwi. Kuszą tajemniczo wąskie uliczki i małe warsztaty rękodzieła. Wielkie meczety, wysokie minarety i medresy, świadczą o dawnej świetności tych miast. Jednak dziś są jedynie atrakcją turystyczną. Do większości zabytków trzeba kupić bilet, a w środku oprócz doznań estetycznych czeka nas starcie ze sprzedawcami pamiątek, pocztówek i innego badziewia. W dawnych medresach są dziś hotele, a w meczetach eleganckie restauracje dla turystów.

Można porównywać, dyskutować i spierać się które miasto z tych trzech jest ładniejsze, przyjaźniejsze, które z nich bardziej zachowało atmosferę dawnych czasów, ale nie ma to znaczenia. Zarówno Samarkanda, Buchara jak i Chiwa to dziś atrakcje turystyczne, które tylko lekko przypominają o czasach, gdy po szlaku jedwabnym dreptały wielbłądy.

Dlaczego w Uzbekistanie nie mogliśmy odnaleźć i poczuć tej magii dawnych czasów? Może dlatego, że same zabytki, choć zachwycające, były dla nas martwe. Bardziej przypominały nam pięknego ptaka, którego ktoś zabił, wypchał i postawił na wystawie.  Zwiedzając kolejne medresy i meczety Samarkandy, gubiąc się w krętych, wąskich uliczkach Buchary, patrząc na zachodzące słońce z murów okalających starą Chiwę, mieliśmy uczucie, że coś się tu skończyło i już nie wróci. Uleciała stąd dusza.